Posted in ਯਾਦਾਂ

ਡਾ ਸ. ਸ. ਦੋਸਾਂਝ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ…

ਬੀਤੇ ਹਫ਼ਤੇ ਡਾ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਫੇਸਬੁੱਕ ਪੋਸਟ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਡਾ ਸ. ਸ. ਦੋਸਾਂਝ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਏ।   

ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਸੰਨ 1987-89 ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਨ-ਸੰਚਾਰ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੈਨੂੰ ਡਾ ਸ. ਸ. ਦੋਸਾਂਝ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਕਈ ਵਾਰ ਮੌਕਾ ਲੱਗਾ। ਡਾ ਦੋਸਾਂਝ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਮਾਗਮ ਜਾਂ ਸੈਮੀਨਾਰ ਦੇ ਵਿਚ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।   

ਸੰਨ 1990 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਇੱਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਘਰ ਕਰ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਮੁਲਾਕਾਤ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੋਈ ਜਦ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਪੜਾਉਣ ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਜੋਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਪੈਨਲ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਯੂਜੀਸੀ) ਨੇ ਨੈੱਟ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਾਲ ਇਹ ਇਮਤਿਹਾਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਹੀ ਇਹ ਇਮਤਿਹਾਨ ਪਾਸ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।   

ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਹੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਬਾਰੇ ਕਈ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚੇ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਇੰਟਰਵਿਊ ਪੈਨਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਉਪ ਕੁਲਪਤੀ ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਦ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਇੰਟਰਵਿਊ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਡਾ ਦੋਸਾਂਝ ਪੈਨਲ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਬੜਾ  ਅਜੀਬ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।   

Photo by Pixabay on Pexels.com

ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕਾਕਾ ਤੂੰ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੈਂ? ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਤਾਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਿਉਂ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਬੜੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਮਿਜ਼ਾਜ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ‘ਹਾਂ ਜੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸੁਣਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੱਥਾ ਤਣ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਬੜੇ ਹੀ ਢੀਠ ਜਿਹੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਾਕਾ ਫੇਰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਾਂਗੇ।   

ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਸਾਰੀ ਡਾ ਦੋਸਾਂਝ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਤੈਸ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਆਹ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ?  ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਸ ਆਹੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣੀ ਹੈ।   

ਡਾ ਦੋਸਾਂਝ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗਿਆਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਯੂਜੀਸੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵੀ ਪਾਸ  ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇਸੇ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ। ਡਾ ਦੋਸਾਂਝ ਨੂੰ ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਪਤਾ ਸੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਸ ਯੋਗ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਅਸਾਮੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੱਕ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਨ ਜਾਣਗੇ।   

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਛਿੱਥਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ, ਇਸ ਇੰਟਰਵਿਊ ਤੋਂ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਨਿਯੁਕਤੀ ਪੱਤਰ ਮਿਲ ਗਿਆ।   

ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਨਾਲ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦੀ ਰੜਕ ਸੀ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਖਾਂਗਾ। ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹ.ਕ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਆਦੇ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਏਗਾ। 

ਡਾ ਸ. ਸ. ਦੋਸਾਂਝ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਸਿਜਦਾ।    

ਉੱਪਰ ਜਿਹੜੇ ਡਾ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਮੈਂ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕੈਨੇਡਾ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਰੇਡੀਓ ਸਰਗਮ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।   

Processing…
Success! You're on the list.
Posted in ਯਾਦਾਂ

ਨਵੇਂ ਦਿਨ ਨਵੇਂ ਰਾਹ

ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਫ਼ਰ ਤੇ ਨਿਕਲ ਪਵੋ, ਹਰ ਪਾਸੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਹੀ ਨਜ਼ਾਰੇ। ਜੇਕਰ ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਪਏ ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਪਗਡੰਡੀਆਂ, ਨਾਲੇ, ਝਰਨੇ, ਸਮੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣ।   

ਇਸ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਿਖਤ ਵੱਜੋਂ ਮੈਂ ਬੀਤੇ ਵਰ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਯਾਦਗਾਰ ਪਲ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।  

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹੁਣ ਤਕ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹਰ ਸ਼ਨਿੱਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਨੇਮ ਨਾਲ ਬਲੌਗ ਲਿਖਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।  

ਇਸ ਸਾਲ ਖੋਜ ਅਧਾਰਤ ਕੁਝ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਹਰ ਸ਼ਨਿੱਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਲੇਖ ਪੂਰਾ ਹੋ ਸਕੇ ਜਾਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਲਿਖਤ ਪੂਰੀ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ਲਈ ਜਦ ਵੀ ਕੋਈ ਲੇਖ ਪੂਰਾ ਹੋਵੇਗਾ ਉਦੋਂ ਹੀ ਉਹ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਸ ਨਵੇਂ ਰੁਝਾਣ ਦੇ ਕਰਕੇ ਆਉਂਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਲਵਾਂ-ਮਿਲਵਾਂ ਸੰਚਾਰ ਚਲਦਾ ਰਹੇਗਾ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚ ਲੇਖ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਮ ਹਵਾਲੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਨੇ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ, ਵੀਡੀਓ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਨੇ।   

ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਹੁਣ ਤੱਕ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੀਮਤੀ ਸੁਝਾਵਾਂ ਦੀ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਙ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ। 

Processing…
Success! You're on the list.

Posted in ਚਰਚਾ, ਯਾਦਾਂ

ਸੜ੍ਹਕ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਰਤ

ਸੰਨ 2010 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਉਸ ਸਾਲ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਵੈਲਿੰਗਟਨ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ।  

ਮਾਰਚ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸੀ। ਪੱਤਝੜ ਦੀ ਰੁੱਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਰਦੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ। ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਰਧ ਨਾਲੋਂ ਉਲਟੇ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਤੇ ਖਿੜ੍ਹ ਰਹੀ ਕੁਦਰਤ ਵੇਖ ਕੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਕਹਿ ਉਠਦੇ ਹਨ: ਆਈ ਬਸੰਤ ਪਾਲਾ ਉਡੰਤ।

ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਮਾਰਚ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਆਰਥਿਕ ਸਾਲ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ 31 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਆਰਥਕ ਸਾਲ ਮੁੱਕ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਬਚੇ-ਖੁਚੇ ਬਜਟ ਨੂੰ ਵੀ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਡਾਕ ਰਾਹੀਂ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ ਕਿ ਵੈਲਿੰਗਟਨ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਸਾਡੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਸੜ੍ਹਕ ਤੇ ਨਵੀਂ ਪਰਤ ਪਾਉਣ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।  

ਚਿੱਠੀ ਆਉਣ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਵੇਖਦੇ ਸਾਡੀ ਗਲੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਭਾਂਤ ਸੁਭਾਂਤ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਆ ਕੇ ਖੜ੍ਹਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਗਲੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਬਣਦਾ ਸੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਕਸਰ ਹੀ ਚਾਅ ਨਾਲ ਖਿੜਕੀ ਲਾਗੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਸੜਕ ਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਕੰਮ ਵੇਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।  

ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੇ ਸੜਕ ਨੂੰ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਖੁਰਚ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੋਈ ਘੱਟਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਉੱਡਣ ਦਿੱਤਾ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਇਹ ਕੰਮ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਮੈਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘਰੇ ਪਹੁੰਚਿਆਂ ਤਾਂ ਚਾਹ ਦੀ ਚੁਸਕੀ ਲੈਂਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸੜ੍ਹਕ ਖੁਰਚਣ ਦੇ ਹੋਏ ਕੰਮ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕੀਤੀ। ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੜ੍ਹਕ ਖੁਰਚਣ ਦੇ ਹੋਏ ਕੰਮ ਨੇ ਏਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਹੈ?

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸੜ੍ਹਕ ਖੁਰਚਣ ਦਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਦਾ ਪੈਸਾ ਸਿੱਧਾ ਜੇਬਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਖੁਰਚੀ ਜਾਂਦੀ ਸੜ੍ਹਕ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਤਸਵੀਰ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਨੂੰ ਬਣਿਆ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੜਕ ਜਿਸ ਪੱਧਰ ਤੇ ਬਣੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਸੜ੍ਹਕ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉਥੇ ਦਾ ਉਥੇ ਹੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੜ੍ਹਕਾਂ ਘਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਘਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵੇਲ਼ੇ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾ ਹੋਵੇ।    

ਸੜਕ ਦੀ ਪਰਤ ਪੈਣ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਰ ਦੋ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਗੱਡੀਆਂ ਵੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੰਮ, ਚਿੱਠੀ ਆਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੁਸਤੈਦੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤਕ ਜੋ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣੋ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ!

Posted in ਚਰਚਾ, ਯਾਦਾਂ

ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ

ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਚੇੱਨਈ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਦਰਾਸ) ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਸੰਨ 1988 ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਉਥੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਨ ਸੰਚਾਰ (ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ) ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਅਮਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਲਈ ਗਿਆ ਸੀ।  

ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਇਹ ਛੇ ਹਫ਼ਤੇ ਮੇਰੀ ਯਾਦ ਦਾ ਇੱਕ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਤਮਿਲਨਾਡੁ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਰਨਾਟਕ ਤੇ ਕੇਰਲ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸੇ ਵੀ ਵੇਖ ਲਏ ਸਨ। 

ਚੇੱਨਈ ਜਾਣ ਲਈ ਮੈਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਹਿਮਸਾਗਰ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਗੱਡੀ ਫੜੀ ਸੀ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਜਾ ਕੇ ਗੱਡੀ ਫੜ੍ਹਨ ਲਈ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੇਰੇ ਸਹਿਪਾਠੀ ਰੰਜਨ ਖੁੱਲ੍ਹਰ ਨੇ ਮੇਰਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਤੜ੍ਹਕਸਾਰ ਵਿਦਾ ਕੀਤਾ।  

ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਰੰਗ ਵੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪਠਾਰਾਂ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਚਾਰ-ਵਿਹਾਰ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੱਡੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਆ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਉਹ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬੋਲ ਚਾਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਟੀ.ਟੀ.ਈ. ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੈਂਟਰੀ ਕਾਰ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ, ਸਭ ਬੜੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ।   

Photo by SenuScape on Pexels.com

ਮੇਰੇ ਧਿਆਨ ਗੋਚਰੇ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਵੀ ਆਈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਗੱਡੀ ਕਿਸੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਟੇਸ਼ਨ-ਮਾਸਟਰ ਆਪ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਝੰਡੀ ਦੇਣ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਵੇਖ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਕੁਲੀ ਹੀ ਝੰਡੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਈ ਥਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰੰਗ ਬਰੰਗੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ। ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪਠਾਰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਬਾਕਾਇਦਾ ਹਰ ਸਟੇਸ਼ਨ-ਮਾਸਟਰ ਕੋਟ ਪੈਂਟ ਅਤੇ ਟਾਈ ਟੋਪੀ ਵਾਲੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਝੰਡੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ। 

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਤੇ ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਸਾਡੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਚੱਕਰ ਲੱਗ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਸੋ ਮੈਂ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਚੇੱਨਈ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਕ ਮਹਾਂਨਗਰ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਮਹਾਂਨਗਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈਰਾਨ ਕੀਤਾ ਉਹ ਸੀ ਕਿ ਚੇੱਨਈ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ ਇਹ ਮੈਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਲੋਕੀਂ ਭਾਵੇਂ ਸੜ੍ਹਕਾਂ ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋਣ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਗਲੀ-ਬਜ਼ਾਰ, ਉਥੇ ਇੱਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਜਿਹਾ ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਘੁਲਿਆ ਹੋਇਆ ਮਿਲਿਆ।  

ਜਿਹੜੀਆਂ ਬਹੁਤ ਭੀੜ-ਭੜੱਕੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਵੀ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭੱਜ ਕੇ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰਦਾ। ਉਥੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਸੜ੍ਹਕਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਸੜ੍ਹਕ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਸੁਰੰਗਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।  

ਸਥਾਨਕ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਲਈ ਬੱਸਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਸੀ ਤੇ ਬੱਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕੰਡਕਟਰ ਵਾਧੂ ਸਵਾਰੀ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਦਿੰਦਾ। ਬੱਸਾਂ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਉਹ ਕੋਈ ਧੱਕਾ ਮੁੱਕਾ ਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਤੇ ਬੱਸਾਂ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਲਈ ਰਾਖਵੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਮਰਦ ਬੈਠਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਨਾ ਕਰਦਾ।

ਬੈਠੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਜਾਂ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ। ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕੋਈ ਸੀਟ ਤੇ ਬੈਠਦਾ ਤਾਂ ਬੈਠਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਉਹ ਝੋਲੇ ਚੋਂ ਕਿਤਾਬ ਕੱਢ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਗਿਆ ਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਨਜ਼ਾਰਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਤੇ ਅਜੀਬ ਲੱਗਦਾ। ਚੰਗਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਅਗਲੀ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਬੱਸ ਚੜਾਂਗਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹਾਂਗਾ। ਅਜੀਬ ਇਸ ਲਈ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦੋ-ਚਾਰ ਸੁਆਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਆਮ ਸੁਆਰੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ੌਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੀਆਂ।

ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਵੇਲ਼ੇ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸਮੁੰਦਰ ਕੰਢੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਲੇ ਜਿਹੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਕੰਢੇ ਠੰਢੀ-ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲੇ ਕਾਫੀ ਚੈਨ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਲਗਭਗ ਹਰ ਥਾਂ ਹੀ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸਾਫ ਮਿਲਦਾ। ਸੈਰ ਕਰਦਾ ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹੀ ਸੋਚਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜੋ ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਣ?

Posted in ਚਰਚਾ, ਯਾਦਾਂ

ਕੋਈ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਰਿਹਾ

ਇਹ ਗੱਲ ਸੰਨ 1988 ਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਸਾਲ ਦੀ ਜੂਨ ਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਮਦਰਾਸ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਚੇੱਨਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਫ਼ਤੇ ਬਿਤਾਏ।  

ਉਸ ਸਾਲ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਾਲ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾ ਸਾਲ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਰਸਾਲੇ, ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਵਿਭਾਗ, ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਾਲੀ ਏਜੰਸੀ ਜਾਂ ਨਿਊਜ਼ ਏਜੰਸੀ ਨਾਲ ਛੇ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਅਮਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਵੋ।  

ਇਸ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਚੇੱਨਈ ਦੇ ‘ਦਾ ਹਿੰਦੂ’ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਛੇ ਹਫ਼ਤੇ ਲਾਏ ਤੇ ਨਾਲ ਲਾਹਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੀ ਕਿ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵੇਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਵੀ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਲੱਗਦੇ ਹੱਥ ਮੈਂ ਕਰਨਾਟਕ ਅਤੇ ਕੇਰਲ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਵੀ ਕਰ ਲਈਆਂ। 

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦਫ਼ਤਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਸਵੇਰੇ ਉਠ ਕੀ ਕਰੇ? ਮੈਂ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸ ਦੇ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰਕੇ ਦੁਪਹਿਰ ਤਕ ਚੇੱਨਈ ਸ਼ਹਿਰ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।

ਨਾਸ਼ਤੇ ਲਈ ਮੈਂ ਰੋਜ਼ ਨਿਤ-ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਚੁਣਦਾ ਸੀ। ਕਦੀ ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਸ਼ਤੇ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਜਾਂ ਕਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਸਟਾਲ ਤੇ ਕਦੀ ਕਦੀ ਮੈਂ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਤੇ ਵੀ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਅੱਪਮ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਮੈਂ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। 

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਲਾਗੇ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬੜੀ ਰੋਣ-ਹਾਕੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਕੋਈ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਬੇਬਸ ਹੋਇਆ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਹੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ:

“ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਰਿਹਾ
ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਰਿਹਾ”

ਉਹ ਸੱਜਨ ਤਾਂ ਲਗਭਗ ਰੋ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਾਹਲੀ-ਕਾਹਲੀ ਮੁਕਾ ਕੇ, ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਚੇੱਨਈ ਦੇ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਰੀਬੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਦਾਖਲ ਸੀ ਅਤੇੇ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਹਾਲੇ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰ ਹੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਚੇੱਨਈ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ ਤੇ ਇਥੋਂ ਅੱਗੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬੱਸ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਚੇੱਨਈ ਵਿੱਚ ਰਿਕਸ਼ੇ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਸਨ ਚੱਲਦੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯਾਤਾਯਾਤ ਲਈ ਬੱਸਾਂ ਦਾ ਬੜਾ ਪੁਖ਼ਤਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਸੀ। 

ਉੱਥੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬੱਸ ਫੜ੍ਹਨ ਲਈ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਕਾਊਂਟਰ ਸਨ ਤੇੇ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਣ ਦੇ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਕਿਸੇੇ ਇਕ ਕਾਊਂਟਰ ਤੋਂ ਬੱਸ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਮਸਲਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦੀ।  

ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮੈਂ ਆਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੀਆਂ ਫੱਟੀਆਂ ਪੜ੍ਹਦਾ-ਪੜ੍ਹਦਾ ਜਿੱਥੋਂ ਬੱਸ ਹਸਪਤਾਲ ਲਈ ਚੱਲਣੀ ਸੀ ਮੈਂ ਉਸ ਕਾਊਂਟਰ ਤੱਕ ਉਸਨੂੰ ਆਪ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ। ਬੱਸ ਦੇ ਕੰਡਕਟਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮੈਂ ਉਸ ਸੱਜਨ ਬਾਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾ।  

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਚਲੋ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਮੁਸੀਬਤ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਵਿਚਾਰਾ ਜਿਹੜਾ ਤੁਹਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਣ ਲਈ ਏਡੀ ਦੂਰੋਂ ਆਇਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਹਿੰਦੀ ਨਾ ਵੀ ਬੋਲਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਸ ਦਾ ਮੋਢਾ ਫੜ ਕੇ ਬੱਸ ਦੇ ਕਾਊਂਟਰ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਤਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਹੀ ਸਕਦਾ ਸੀ!